Introductie: Er spelen landelijk demografische veranderingen zoals dubbele vergrijzing. Door invoering van de Wet Langdurige Zorg in 2015 blijven mensen langer thuis wonen. De verwachting is dat in 2030 de verpleeghuiszorg (bijna) alleen gericht zal zijn op cliënten met een complexere zorgvraag waarbij meervoudige problematiek speelt (waaronder dementie). Als gevolg hiervan veranderen de taken en benodigde expertise van zorgverleners en ook de eisen die worden gesteld aan de fysieke leefomgeving van verpleeghuizen. Deze ontwikkelingen spelen ook in Malderburch, Centrum voor Welzijn, Wonen en Zorg, gevestigd in  Malden, gemeente Heumen. Begin 2017 twijfelden zowel de manager kwaliteit als overige leden van het managementteam of de fysieke leefomgeving voldoende is toegerust op zowel de huidige als de toekomstige bewoners. Naar aanleiding hiervan is in de eerste helft van 2017 een eerste onderzoek uitgevoerd; ‘De cliënt van de toekomst’, om uit te zoeken wie de cliënt van de toekomst precies is. Hieruit kwam onder andere als aanbeveling naar voren dat de fysieke leefomgeving vervolgonderzoek behoeft. Malderburch vervult een maatschappelijke functie middels Huis van de Buurt; ouderen vanuit de buurt kunnen ook gebruik maken van faciliteiten en de algemene ruimtes (restaurant, gangen en buurtkamers). Het was niet bekend of de fysieke leefomgeving van de algemene ruimtes voldoende is toegerust op gebruik door zowel bewoners als ouderen vanuit Huis van de Buurt. 

Vraagstelling: “Aan welke eisen, wensen en behoeften moet de fysieke leefomgeving van de algemene ruimtes binnen Malderburch, Centrum voor Welzijn, Wonen en Zorg, voldoen zodat deze multifunctioneel inzetbaar is voor de gebruikers?”

Methode: Dit onderzoek is uitgevoerd volgens de principes van participatief actieonderzoek (PAO). In co-creatie met betrokkenen en stakeholders zijn inzichten en kennis verkregen met betrekking tot de fysieke leefomgeving. Voor de dataverzameling is gebruik gemaakt van twee verschillende methoden. Door middel van literatuuronderzoek zijn de eisen en behoeften ten aanzien van de fysieke leefomgeving van verpleeghuizen in kaart gebracht. Met een ervaringsgerichte methode zijn de wensen en behoeften van de bewoners van Malderburch in kaart gebracht. Met dezelfde ervaringsgerichte methode zijn tevens de wensen en behoeften van ouderen vanuit Huis van de Buurt in kaart gebracht. De ervaringsgerichte methode is uitgevoerd middels een werkvorm specifiek ontwikkeld voor deze kwetsbare doelgroepen. In totaal is deze werkvorm twee keer met de bewoners en twee keer met de ouderen vanuit Huis van de Buurt uitgevoerd. Voorafgaand is een guide opgesteld voor gestructureerde afname van de werkvorm.

Resultaten: Vanuit het literatuuronderzoek zijn de volgende resultaten naar voren gekomen. De fysieke leefomgeving van verpleeghuizen kan grote invloed hebben op de bewoners. Vanwege de kwetsbaarheid van de doelgroep moet de fysieke omgeving ondersteunend zijn op meerdere vlakken. Deze ondersteuning kan gericht zijn op de oriëntatie in het gebouw door bijvoorbeeld de herkenbaarheid te vergroten middels kleurgebruik, bewegwijzering en herkenningspunten. Daarnaast is het van groot belang dat de fysieke omgeving ook op andere punten is afgestemd op de doelgroep. Dit betreft onder andere het kleurgebruik, licht, klimaatbeheersing en beheersing van omgevingsgeluiden (zowel voorkoming van te veel lawaai als bijvoorbeeld inzet van achtergrondmuziek). Dit kan positieve effecten hebben op het algehele welbevinden van de bewoners van het verpleeghuis maar ook voor degenen die er werken en op bezoek.

De ervaringsgerichte methode heeft de volgende resultaten opgeleverd. De bewoners hebben op verschillende punten hun wensen en behoeften aangegeven. De wens voor meer groen (in de vorm van echte bloemen en planten), vrolijkere en lichtere kleuren en achtergrondmuziek werd voor elke algemene ruimte (restaurant, gangen en buurtkamers) genoemd. Ook werden behoeften uitgesproken met betrekking tot meer makkelijk te onderhouden materialen voor zowel stoelen als ondergrond en de wens voor een minder rommelige uitstraling in de gangen waar nu bedden en po-stoelen staan. Daarnaast werd de wens voor meer privacy bij het overlijden van een bewoner uitgesproken.

De ouderen die gebruik maken van het concept Huis van de Buurt gaven wensen aan met behoefte voor meer aankleding in de algemene ruimtes wat betreft schilderijen, meer groen (bloemen en planten) en vrolijkere en lichtere kleuren. Ook werd de wens voor achtergrondmuziek genoemd.

Conclusie: Concluderend kan de onderzoeksgroep stellen dat meerdere factoren, zoals de eisen en behoeften uit wetenschappelijke literatuur, wensen en behoeften van de gebruikers en specialistische expertise meegenomen moeten worden in de besluitvorming tijdens het ontwerpproces en implementatie. Dit draagt bij aan het zo optimaal mogelijk maken van de fysieke leefomgeving voor de gebruikers, waardoor deze multifunctioneel inzetbaar wordt.

Aanbevelingen voor de praktijk: De aanbevelingen beschrijven concrete aangrijpingspunten met betrekking tot de (her-)inrichting van de fysieke leefomgeving van de algemene ruimtes in Malderburch. Het is van belang dat open communicatie tussen zorgverleners, managers en gebruikers de basis vormt gedurende de implementatie van de aanbevelingen. Tevens is het essentieel om bewust te zijn van het feit dat de snel veranderende doelgroep en persoonlijke verschillen het gecompliceerd maken om tot een eenduidige (her)inrichting te komen. De aanbevelingen zijn gericht op de wensen en behoeften van de bewoners en ouderen vanuit Huis van de Buurt in combinatie met eisen vanuit de literatuur. Tot slot zijn er twee vervolgonderzoeken aanbevolen. Een is ter implementatie van aanbevelingen, evaluatie en eventuele bijstelling van de aanbevelingen. Een vervolgonderzoek waarborgt dat de laatste cyclus van het ontwerponderzoek ook methodisch wordt afgerond. De tweede is gericht op een grootschaliger onderzoek op landelijk niveau, gericht op de wensen en behoeften van gebruikers van verpleeghuizen,  om informatie te verkrijgen die generaliseerbaar is naar andere contexten. Dit is tevens onderbouwd door literatuur.

De Graaf, J., Duzijn, H., Nesterova, A. & Reuvers, P. (2018). De fysieke leefomgeving Malderburch.

Eindrapport van een praktijkgericht onderzoek in Semester 2 van 2017/2018 aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen, opleiding Ergotherapie. In opdracht van Peter Strikkeling, manager kwaliteit Malderburch, Centrum voor Welzijn, Wonen en Zorg.

Het volledige eindrapport is te vinden op HBO-kennisbank: https://hbo-kennisbank.nl/details/sharekit_han:oai:surfsharekit.nl:869e84aa-1b1c-498b-9f77-fba20b0c764d?q=malderburch